Jaap Hamburger

Speech Jaap Hamburger (Een Ander Joods Geluid)
op STOP FASCISME DAAR EN HIER | “WAKE VOOR HEATHER HEYER” woensdag 23 augustus | om 19.00 uur | Museumplein, Amsterdam

Vergeeft u mij alstublieft de volgende, snel ouderwets geworden aanhef: geachte dames en heren, geachte aanwezigen, medestanders, wat plezierig dat u hier bent, dank u wel.

Ik kan en wil niet ontkennen dat ik de recente gebeurtenissen in Charlottesville, en de dood van Heather Heyer die tezamen de aanleiding vormen voor het feit dat wij hier samenkomen, als zeer verwarrend heb ervaren, en als moeilijk te duiden. Fakkeldragende,marcherende, hun afkeer van joden scanderende jonge blanke mannen, een oprisping van antisemitisme, van anti-joods racisme zoals wij in Europa kennen uit de Duitse geschiedenisboekjes, en de boekjes van een paar andere Europese landen. Anti-zwart racisme gedragen door organisaties verwant aan de KKK, die voorbehouden lijken aan Amerika. Een president die laat en dan nog halfhartig afstand neemt van de ‘demonstranten aan twee kanten’, maar die geenszins afstand neemt van de fascistoïde opvattingen van de organisatoren van de fakkeloptocht. Wie daarover zwijgt, stemt toe.

Het politieke establishment van zijn eigen partij, en zelfs het hoogste militaire establishment van zijn land dat op zijn beurt tenminste verbaal enige afstand neemt van de president, maar hem wel blijft steunen en dienen. Een president tenslotte die afstand neemt van zichzelf, en dat dan twee dagen later ongedaan maakt.Joods Amerikaanse organisaties die afstand nemen van het anti-joods racisme, maar royaal doneren aan andere organisaties die fel gekant zijn tegen Moslims. Israëlische politici die normaal vooraan staan om Jan en Alleman maar weer eens van antisemitisme te beschuldigen en nu openlijk oproepen tot terughoudendheid om Trump niet op de tenen te staan, de ‘beste vriend die Israël ooit gehad heeft’. En natuurlijk onze suprematist van eigen huize die een slaatje probeert te slaan uit Charlottesville, Lonneke heeft hem al aangehaald.

Hoe moet ik mijn weg vinden in dat woud van gelegenheidsopvattingen?

Ik wil u drie overwegingen voorleggen.

Ten eerste een relativerende: waarom hechten wij zo veel belang aan wat er in Amerika gebeurt? Waarom komen wij hier niet bij elkaar om het welig tierende racisme of de homohaat in Rusland aan de orde te stellen? Of de herleving van rechts gedachtegoed in Hongarije, Bulgarije of Polen, Europese landen op 10 uur autorijden? Waarom die focus op Amerika, waar zelfs de opwinding over een zonsverduistering nieuwswaardig is voor onze media?

Natuurlijk, Amerika is een land met enorme invloed, maar is daarom al het binnenlandse nieuws daar voor ons van belang? De reden is, vermoed ik, dat wij verwachten dat wat zich in Amerika voordoet vroeg of laat Europa zal bereiken. Amerika als ons voorland.

Dat is in zijn algemeenheid nog maar de vraag, en ook zonder dat is er genoeg in Europa gaande om hier op onze hoede te zijn. Daarvoor hebben wij de gebeurtenissen in Amerika helemaal niet nodig. Europa heeft als geen ander werelddeel zijn eigen verleden van kolonialisme en genocide, onze cultuurkring is in dat opzicht zeer problematisch en, afgezien van de socialistische traditie pas de laatste 70 jaar meer georiënteerd op universele waarden: laten wij niet doen alsof Amerika de springplank is van een nieuw soort racisme, wij konden er hier ook wat van en, het beest is misschien niet meer springlevend maar verre van dood. Het kent ook nieuwe vormen: jongens hier groot geworden die menen gerechtigd te zijn omwille van hun zaak busjes in de menigte te sturen. Dat is dan weliswaar geen klassiek racisme of staatsterrorisme, maar wel degelijk een vorm van intolerantie, en wraak, die niet vrolijk stemt.

Ten tweede: ik ga nu toch terug naar de VS,  Trump heeft de sluizen van het racisme weliswaar een stuk verder opengezet maar met enige goede wil valt dat voorlopig te beschouwen als een ‘blessing in disguise.’ Hij roept daarmee binnenlands immers veel verzet op, incident-gerelateerd maar ook georganiseerd en van een meer blijvend karakter, verzet niet alleen vanuit de bevolking, maar ook vanuit de elite.

Voor sommige dwaallichten hier is dat dan weer aanleiding Trump de hand boven het hoofd te houden: immers, als delen van de elite in Amerika niets op hebben met Trump, moet hìj als vanzelf wel deugen, want de Amerikaanse elite is het grootste kwaad dat zij kennen. Hebben zij gelijk, met deze rare logica? Chomsky noemde de Amerikaanse Republikeinse partij de gevaarlijkste organisatie ter wereld, en ik ben zeer geneigd hem gelijk te geven en juist deze partij neemt hooguit verbaal maar niet in praktische zin afstand van Trump. Korter gezegd: Trump is wegbereider en uitvoerder van de meest rechtse  sentimenten en beleidsdaden van deze al zo rechtse partij. Het is tegelijk deze overkill aan rechtsigheid die verzet genereert.

Maureen Dowd, Amerikaans columniste vatte het vanmorgen in de Volkskrant het optreden van haar president als volgt samen: “Trump leert ons welke waarden ons dierbaar zijn –precies die waarden die hij niet koestert.”

Een derde en laatste soort van relativering tot slot. Discriminatie en racisme zijn dom en abject en onder deze Amerikaanse president zal het fenomeen toenemend leiden tot verzet en polarisatie. Misschien kortzichtig van mij maar in zekere zin juich ik die polarisatie toe. Liever harde tegenstellingen dan een broeierige ‘mantel der liefde’.

Meer echter dan voor het overwaaien naar Europa van het binnenlandse probleem van het racisme, veel meer, ben ik beducht voor het internationale beleid dat Trump voert. Ruzie met Nrd. Korea, een steeds ongemakkelijker relatie met Rusland en China, hernieuwde uitbreiding op het slagveld van Afghanistan en in september aanstaande de driemaandelijkse evaluatie van het nucleaire akkoord met Iran. Alle tekenen wijzen erop dat Trump in de startblokken staat om aan dat akkoord, de grootste diplomatieke prestatie van Obama, te morrelen. Trump heeft bewijzen geëist van zijn inlichtingendiensten dat Iran het akkoord schendt. Daarmee verpolitiekt hij het inlichtingenwerk, net als zijn voorgangers Reagan en Bush junior. De gevolgen van dit drijven om Iran zullen niet te overzien zijn: daarbij vergeleken vallen de risico’s voor de wereld van Charlottesville in het niet.

U zult willen begrijpen dat ik vurig hoop dat ik in bijna alles ongelijk krijg, behalve dan in het reservoir van verzet dat Trump lijkt aan te boren . Dat Charlottesville een steentje mag bijdragen aan het begin van het einde van dit presidentschap; dan heeft de dood van Heyer zin gehad, dat is mijn oprechte wens, en tevens het einde van mijn bijdrage.

J. Hamburger, 23-08-2017